Myślę, że teraz jest wszystko, a i starzy wyjadacze dowiedzą się czegoś nowego. Poniższe studium powstało przede wszystkim z myślą o nowych/przyszłych entuzjastach Kina Domowego, zainteresowanych formatem Auro-3D.
DŹWIĘK IMMERSYJNY ver.2
Współczesny dźwięk audio 3D, zwany również Immersyjnym – nazwa stworzona przez Wilfried’a Van Baelen’a, twórcę i właściciela Auro Technologies oraz Galaxy Studio, reprezentowany jest przez trzy systemy audio. Są to: Auro-3D, Dolby Atmos, oraz DTS:X (Pro). Wszystkie one charakteryzują się wykorzystywaniem głośników górnych/wysokości, oraz maksymalnie 13sto kanałowym dekodowaniem - stąd dopisek Pro przy DTS. Bez Pro, kodek DTS:X dekoduje 11 kanałów. Kolumny głośnikowe/głośniki instalowane są pod sufitem – Auro-3D (rys. 1), lub bezpośrednio w nim – Dolby Atmos (rys. 2).
Z kolei format DTS:X jest na tyle uniwersalny i przyjazny, że można go odtworzyć na dowolnym układzie głośników. Dlatego też, w zasadzie możemy mówić, że mamy dwa systemy głośnikowe. Jednak nie są one ze sobą w pełni "kompatybilne".
W Dolby Atmos i DTS:X kodowanie kanałów wysokości oparte jest na obiektach. Stąd też, przy ścieżkach audio nie podaje się ilości kanałów – ile mamy zamontowanych głośników, tyle zagra. Przy pewnych uwarunkowaniach. W przeciwieństwie do nich, Auro-3D jest formatem hybrydowym, opartym zarówno na kanałach, jak i obiektach. Dlatego podaje się ilość kanałów w nagraniu. Np. Auro 11.1, itd. W warunkach Kina Domowego, wacha się ona od 8.0 do 13.1.
Układy konfiguracyjne głośników w systemie Auro-3D.
Co do instalacji głośników.
O ile w przypadku systemów 5.1, 7.1, itp. głośniki instaluje się nieco powyżej uszu słuchacza, pomijam wysokość ich montażu, gdyż podaje się tu najróżniejsze wartości, o tyle w systemach dźwięku Immersyjnego nie ma z tym problemu ponieważ głośniki dolnej warstwy instaluje się na wysokości uszu słuchacza. W przypadku Auro-3D, wszystkie głośniki konfiguracji skierowane są na słuchacza – odpowiednie kąty, jak również nie stosuje się głośników typy bipol/dipol.
Dolby Atmos i DTS:X używają kodeków osadzonych w określonym formacie bitów, podczas gdy kodek Auro-3D może być osadzony w standardowej, nieskompresowanej ścieżce dźwiękowej PCM, która może być umieszczona na płycie Blu-ray lub Ultra HD Blu-ray. Oznacza to, że Auro-3D jest wstecznie kompatybilne - jeśli przedwzmacniacz AV, lub amplituner KD nie obsługuje technologii Auro-3D, to nadal jest dostęp do standardowego, nieskompresowanego sygnału audio 5.1 lub 7.1. Ponieważ algorytmy kodeka Auro-3D mogą być osadzone w ścieżce dźwiękowej PCM, odtwarzacze BR mogą przekazywać te informacje z płyty Blu-ray do przedwzmacniacza/procesora AV, lub odbiornika kina domowego, który zapewnia dekodowanie Auro-3D. Przykładem film
„Red Tails”.
Należy zaznaczyć, że ścieżki audio Auro-3D mogą być też zapisywane/kodowane, i tak jest właściwie zawsze, jako DTS-HD MA, co będzie można zobaczyć poprzez menu płyty, a co może być też mylące. Przykładem są tutaj coroczne Koncerty Noworoczne z Wiednia. Zawsze wydawane w formacie Auro-3D z kodowaniem DTS. W tym przypadku, jest to ścieżka Auro 9.1.
* Koncert z 2021 r. odbył się przy pustej widowni z powodu Covid 19.
I tutaj również należy bezwzględnie wyjaśnić pewną sporną i konfliktową kwestię, czego sam byłem świadkiem. Okazuje się, że ścieżki Auro-3D, zapisane jako LPCM, potrafią przysporzyć problemów co niektórym urządzeniom. Np Zidoo Z9X, którego posiadam. Przykładem jest tutaj film
„Red Tails” –
„Czerwone Ogony”. To pierwszy historycznie i (chyba) jedyny tytuł w Auro-3D z takim kodowaniem. Ścieżka Auro-3D zapisana jest tutaj jako LPCM 5.1. I tak Zidoo odczytuje tą ścieżkę. Czyli, jak najbardziej prawidłowo. Lecz faktycznie jest to ścieżka Auro-3D 11.1, z odczytem której PC czy BR nie ma problemu, a czego Zidoo nie pokaże. I stąd wynika zamieszanie z tym tytułem. Z pewnością znajdą się i inne urządzenia, które nie poradzą sobie z właściwym „pokazaniem” takiej ścieżki jako Auro-3D. Dlatego w tym jedynym przypadku, przez Zidoo, Denon X-6700 skazany jest na upmiks do 11.1.
DENON AVC X-6700H W KONFIGURACJI 11.1.
* Autorskie kanały Auro-3D - SH, po stronie „ACTIVE SPEAKERS”, przypisane są jako RH. Dlatego, aby konfiguracja zwana „uniwersalną”, odtwarzała również sygnał Dolby Atmos.
Występują istotne współzależności, wynikające z ilości kanałów, rodzaju sygnału wejściowego - bitstream/LPCM, a nawet próbkowania sygnału.
Tryby
„Direct” i
„Rozszerzony” są dostępne wyłącznie dla treści natywnych Auro-3D.
Szczegół. Powyższe screen’y przedstawiają to samo nagranie natywne, ale w dwóch wersjach. Pierwsze, z próbkowaniem 48 kHz z opcją
„DTS-HD + Neural:X”. Drugie, z próbkowaniem 96 kHz, już bez wspomnianej opcji. Jak widać, kluczem jest tutaj częstotliwość próbkowania dźwięku nagrania.
Nie ma różnic w trybach, ponieważ ilość dekodowanych kanałów jest równa ilości głośników.
Lecz zmieniają się opcje w menu „MOVIE SOUND”.
Sygnał natywny Dolby Atmos podany jako bitstream na kodek Dolby Atmos
Sygnał natywny DTS:X podany jako bitstream na kodek DTS:X
Sygnał natywny DTS:X, podany jako bitstream, nie ma możliwości upmiksu jakimkolwiek innym/obcym kodekiem.
Lecz jeśli strumień bitstream zostanie zmieniony w źródle (odtwarzacz) na LPCM, wówczas możliwe będzie upmiksowanie go np. przez kodek Auro-3D.
Jak widać, w przypadku DTS:X, czy będzie to sygnał bitstream czy LPCM, zagrają wszystkie głośniki w konfiguracji Auro. W przypadku Dolby Atmos, jest to niemożliwe. Z oczywistych przyczyn.
Ale o tym dalej.
UPMIX
Na wstępie należy wyjaśnić twierdzenie, że kodek Auro-3D odtworzy ścieżkę Dolby Atmos, a kodek Dolby nie odtworzy ścieżki Auro-3D. To nie do końca tak. Oba formaty mogą się wzajemnie odtwarzać. Tyle, że w funkcji upmixu. Lecz jest to nieco złożone.
W przypadku upmiksu przez Dolby wybieramy Dolby Surround (DSu), zaś przez DTS - Neural:X.
W Auro-3D, jest to Auro-Matic. Lecz nie wybiera się go w jakikolwiek sposób.
Po wykryciu obcego sygnału, np. Dolby Atmos, kodek Auro-3D przechodzi automatycznie w tryb Auro-Matic, czyli upmiks. Stąd też przekonanie, że kodek Auro-3D sam z siebie odtworzy sygnał Atmos. Robi to, ale przez upmiks. Dlatego brak odpowiedniej opcji (Auro-Matic) w menu „MOVIE SOUND” może być mylący.
Chcąc upmiksować treści przez DSur lub Neural:X po prostu wybieramy daną funkcję, gdzie sposób ich działania i efekt są z góry ustalone.
W Auro-Matic, mamy już pewne możliwości ingerencji w sygnał.
W przypadku sygnału bitstream Auro-3D, kodek Dolby niema możliwości samodzielnego odtworzenia (upmiksu) treści Auro-3D. Wyjaśnia to poniższy screen. Niejako muszą być użyte dwa dekodery.
Lecz w przypadku sygnału LPCM Auro-3D, kodek Dolby może już samodzielnie upmiksować treści poprzez swój tryb – DSur.
Kodek Auro-3D nie ma takich zależności, gdyż w każdym przypadku dokonuje tego samodzielnie.
W przypadku upmiksu dekoderem Auro-3D w funkcji Auro-Matic, po wykryciu obcego sygnału, przechodzi on automatycznie w poniższe opcje wyboru.
Tryby
„Auro-Matic 3D Ustaw.” i
„3D Siła”, dostępne są tylko dla treści innych, niż Auro-3D.
Opcje
„Direct”, oraz
„Rozszerzony”, są w tym momencie niedostępne.
„Auro-Matic 3D Ustaw.” - wybiera ustawienie Auro-3D dla lepszego dostosowania wrażeń do konkretnego materiału audio. Opcje –
„Małe”,
„Średnie”,
„Duże”,
„Film”,
„Mowa”.
„Auro-Matic 3D Siła” - zmienia poziom odgórnie zmiksowanych kanałów w relacji do oryginalnego sygnału wejścia. Poziom waha się od 1 (brak odgórnego miksu) do 16 (maksymalny poziom, dostarcza największych efektów).
Tak więc, jak można zobaczyć, każdy obcy sygnał wejściowy upmiksowany przez kodek Auro-3D (Auro-Matic) odtworzony zostanie przez wszystkie aktywne głośniki konfiguracji Auro-3D. I nie ma znaczenia, czy będzie to sygnał bitstream, czy LPCM. Generalnie, każdy upmiks dowolnym kodekiem będzie zawsze opierał się na tzw. core, czyli „rdzeniu” nagrania źródłowego. Będzie to 5.1, lub 7.1.
Często pisze się o chęci wykorzystania konfiguracji głośników górnych/wysokości jako uniwersalnej dla wszystkich trzech formatów. Lecz najpierw należy wyjaśnić, co znaczy „uniwersalny”. Nie można do tego celu użyć wszystkich 6ciu głośników. Jest to możliwe jedynie na 4ech z nich, wraz z odpowiednim ich przypisaniem w urządzeniu dekodującym, np. w amplitunerze. Aby to zrozumieć, trzeba znać zależności pomiędzy poszczególnymi kanałami. O ich aktywności decyduje wybrany w danym momencie kodek, co przedstawia poniższy diagram.
Kodek Atmos – głośniki TF, TM i TR
Kodek Auro-3D – głośniki FH, CH, TS i SH
Tym uniwersalnym układem głośników dla wszystkich kodeków jest wybór i przypisanie głośników FHL/R, oraz RHL/R w amplitunerze. Nie mylić z usytuowaniem głośników, bo to co innego. Tzn. sygnał z kanałów RH można podać/podłączyć na głośniki TR, zaś sygnał z kanałów FH na TF, jeśli ktoś woli głośniki na suficie. Istotne jest ich przypisanie w urządzeniu dekodującym.
Chyba, że są to dwie, niezależne konfiguracje głośników górnych/wysokości - 6 głośników dla kodeka Auro-3D i 6 dla Dolby Atmos. Jedynie DTS:X, w funkcji Neural:X, zagra na każdej z nich, wykorzystując wszystkie 6 głośników danego układu. Przy okazji nadmienię, że szczególnie rynek amerykański preferuje konfiguracje na 9ciu głośnikach w podstawie.
Odnośnie głośnika Top – VOG.
Wbrew pozorom, głośnik ten ma swoje uzasadnienie. Na wstępie, istotna informacja. Praca głośnika sufitowego Top, uzależniona jest od odtwarzanych treści. W sytuacji upmixu, będzie on pracował zawsze. Natomiast z treściami natywnymi Auro-3D, głośnik ten będzie pracował jeżeli ścieżki będą zapisane od 10.1 w górę. Jeżeli będzie to zapis od 9.1 w dół, wówczas głośnik ten nie zagra. Chyba, że treści te poddamy upmiksowi w trybie
„Rozszerzony”.
Opisując obrazowo, dźwięk bez głośnika Top odbierany był w formie „pierścienia”. I rzeczywiście, jak się potocznie mówi dźwięk ten otaczał, co było wyraźnie słychać. Wydawać by się mogło, że o to chodzi i tyle wystarczy. Jednak głośnik Top uwidocznił niedoskonałość i braki w tym przekazie. Gdy głośnik sufitowy zaczął pracę, wewnętrzna przestrzeń tego „pierścienia” została wypełniona i nasycona dźwiękiem. Jednocześnie została wypełniona przestrzeń nad nami, która w brew pozorom okazała się być wcześniej wolna od dźwięku. Wszystko to, przełożyło się również na spójność całego przekazu. Nie było już dźwięku wokół. Miało się wrażenie przebywania w nim. Wcześniej, dźwięk zdawał się być przyklejony do kolumn i ekranu tv. Teraz, był oderwany od głośników i rozciągał się w przestrzeni między słuchaczem, a kolumnami i tv. Można się było o tym przekonać włączając i wyłączając głośnik Top, w trakcie jego pracy. Z chwilą jego wyłączenia, ma się wrażenie „uciekania” dźwięku od nas na zewnątrz, właśnie na obwód obrazowego „pierścienia”.
Generalnie głośnik ten, znacząco wpłynął na odbiór i postrzeganie całości przekazu, dość wyraźnie go uprzestrzenniając. Mogliśmy też doświadczyć nowych wrażeń i dźwięków (ścieżka natywna VoG), których nie usłyszelibyśmy bez tego głośnika. Poza tym, głośnik ten wypełnia/uzupełnia dźwiękiem przestrzeń między głośnikami Surround i Surround Height.
Kilka słów o kalibracji.
We wcześniejszych urządzeniach, wystarczyło przeprowadzić kalibrację z jednego punktu, na kilka, co w zupełności wystarczyło do uruchomienia systemu. Dziś, aby uruchomić system potrzeba dokonać kalibracji z co najmniej trzech takich punktów na osiem – Denon X-6700. Z tego, co usłyszałem, im z większej ilości punktów dokonamy kalibracji, tym lepszy otrzymamy efekt.
Oczywistym jest, że to Dolby Atmos wiedzie prym. Niemniej jednak ciekawie wygląda kwestia użytkowa Dolby Atmos na Świecie. Wielu ludzi odtwarza treści Atmos przez kodek Dolby na układzie głośnikowym Auro. Są też tacy, którzy odtwarzają ścieżkę Atmos przez kodek Auro-3D, na konfiguracji Auro uważając, że brzmi to po prostu lepiej, naturalniej, niż na autorskim układzie Atmos’a. Sam Wilfried powiedział kiedyś, odsłuchując ścieżki Atmos, że;
„Atmos na konfiguracji Auro brzmi bardzo dobrze. Lecz Auro na głośnikach Atmosa, już niekoniecznie”.
Jeśli chodzi o urządzenia, amplitunery/wzmacniacze AV, to tutaj wiodącymi firmami są Denon i Marantz, które od samego początku istnienia formatu Auro-3D, aktywnie wspierają go na rynku konsumenckim. Format ten wspierany jest przez kolejne, popularne marki. I tutaj trzeba zdać sobie sprawę co do różnorodność i możliwości dekodowania, co jest bardzo istotne. Dotyczy to również formatów Dolby i DTS.
Implementacja Auro-3D, w przypadku Denona, zaczyna się od modelu X-4100H, a w przypadku Marantz’a - od SR-7009. Lecz nie mają one obsługi kanału TS, popularnie zwanego Głosem Boga - „Voice Of God” (VOG), a co za tym idzie, ich maksymalna konfiguracja to 9.1 – 4 głośniki wysokości. Pełniejsze Auro-3D uzyskamy od modelu X-4300H Denon’a, oraz SR-7010 Marantz’a. Ale w tym przypadku, należy wykupić licencję kodeka i dokonać aktualizacji urządzenia przez Internet. I tutaj otrzymujemy już obsługę kanału TS, który wyprowadzony jest z drugiego wyjścia subwoofera (na zewnętrzną końcówkę mocy), co z kolei umożliwia obsługę konfiguracji 10.1 – 5 głośników wysokości. Dopiero urządzenia od modelu X-4400H i SR-7011 wzwyż, mają fabrycznie zaimplementowany kodek Auro-3D. W tej klasie, nie ma wsparcia dla głośnika CH - Centralnego Wysokiego. Obsługę większej ilości kanałów - od 11.1 do 13.1 – 6 głośników wysokości, zapewniają topowe modele; Denon X-6700H, czy X-8500H/HA (A-110), lub Marantz SR-8015. Tutaj dochodzi obsługa kanału CH, który wraz z głośnikiem kanału TS, mają już własne wyprowadzenia – przy 11.1. Przy konfiguracji/dekodowaniu 13.1, głośniki kanałów TS i CH zasilane są z wyjść Pre Out, przez zewnętrzne końcówki mocy. Powyższe nie dotyczy X8500H/HA (A-110), które dysponują własnymi, 13oma wzmacniaczami.
Na koniec, taka refleksja. Poświęcając sporo czasu na różnego rodzaju doświadczenia i eksperymenty, a przede wszystkim odsłuchy, można się przekonać, że jeżeli chcemy doświadczyć niesamowitych wrażeń obcowania z dźwiękiem przestrzennym, to najlepszym do tego są produkcje muzyczne. Film, to nic innego jak dźwięk efektów specjalnych i nic więcej. Oczywiście czasami (nie zawsze) brzmi to spektakularnie, co zrozumiałe, jednak dźwięk filmowy to nie to samo co muzyka.
Z mojej strony, to tylko podstawowe wskazówki, które chciałem przedstawić w sposób minimalistyczny, bez zbędnych zawiłości, dla łatwego zrozumienia podstaw. Ostatecznie to od czytelników będzie zależało, co z tą wiedzą zrobią i jak podejdą do tematu.
Zainteresowanych, chcących zgłębiać szczegóły, odsyłam do linków.
https://www.auro-3d.com/wp-content/uploads/documents/Auro-3D-Home-Theater-Setup-Guidelines_lores.pdf
https://www.quadraphonicquad.com/fo..._20160219__067913000_1113_11082016-pdf.52429/
https://www.auro-3d.com/wp-content/uploads/documents/AuroMax_White_Paper_24112015.pdf
https://www.dolby.com/siteassets/te...atmos-installation-guidelines-121318_r3.1.pdf
https://drive.google.com/file/d/1qFpM5c9_n_0PU6EcW-J5qFvf4QDWqjg3/view
https://www.avforums.com/threads/one-for-all-setup-guide-one-to-rule-them-all.2398162/
https://pol.go-travels.com/98127-auro-3d-audio-4100014-6798272
https://www.itu.int/dms_pub/itu-r/opb/rep/R-REP-BS.2159-4-2012-PDF-E.pdf
