General Information
W trzech pierwszych częściach serii omawiającej proces tworzenia kina w domu, poruszyliśmy tematy pomieszczeń oraz technologii i produktów odpowiadających za wrażenia audiowizualne. W tej części uzupełnimy informacje o urządzenia, które można określić mianem produktów peryferyjnych świata AV. Wśród nich będą zarówno takie, które są niezbędne do pełnej funkcjonalności zestawu, jak i takie, które w niektórych sytuacjach wcale nie muszą być częścią wyposażenia. Zapraszamy do czwartej części naszego poradnika o podstawach kina domowego.
Źródła, sieć, kontrola
źródło grafiki: araknisnetworks.comPierwsze trzy, opisane przez nas etapy procesu tworzenia systemu kina domowego, pozwalają ustalić w jakim pomieszczeniu ma znaleźć się system i z jakich głównych komponentów audio i video ma korzystać. Opisane w części drugiej i trzeciej rozwiązania są rdzeniem systemu AV i kluczowymi dla uzyskania właściwych efektów elementami, bez których ciężko w ogóle mówić o kinie domowym. Jednak aby mogły one optymalnie pracować, warto zadbać o kilka istotnych rzeczy.
Sieć
Pierwszą z nich jest sieć. Stabilna i właściwie zaprojektowana sieć powinna być bazą każdego dobrego systemu AV, szczególnie jeśli użytkownicy chcą korzystać z możliwości streamowania. Internetowe serwisy VOD (Video On Demand - Video na żądanie) dość mocno zmieniły sposób konsumowania treści. I choć do dziś płyta Blu-Ray UHD jest nośnikiem, który w większości przypadków zaoferuje najlepszą jakość, to wygoda platform video zdecydowanie dominuje.
W tym miejscu wyjaśnimy, że powyższe (ogólne) pojęcie sieci obejmuje zarówno sieć WAN (Wide Area Network - czyli sieć zapewniającą dostęp do internetu) jak i LAN (Local Area Network - czyli sieć umożliwiającą połączenie i komunikację urządzeń w domu). Podobnie jak temat akustyki, temat sieci jest dość szeroki i ma więcej niż jeden wątek. O ile jednak braki ustrojów akustycznych, czy materiałów izolacyjnych nadal pozwalają stworzyć przestrzeń kinową, tak brak sieci w wielu przypadkach uniemożliwi właściwe działanie systemów AV. Dlatego stwierdziliśmy, że w przeciwieństwie do akustyki, nie powinniśmy pozostawiać zagadnień sieciowych na później. Nie planujemy jednak zagłębiać się w rodzaje warstw, protokoły, konfiguracje VLAN, technologie MU-MIMO, itp. W końcu mówimy o podstawach
Aby można było korzystać z internetowych serwisów video, urządzenia AV potrzebują dostępu do internetu. Internet, w wielu przypadkach zapewni urządzeniom także dostęp do aktualizacji oprogramowania. Sieć WAN, która pozwala na łączność z internetem jest zazwyczaj zarządzana przez dostawców usług telekomunikacyjnych. Swego rodzaju bramą do niej jest urządzenie zwane modemem. Modem "dekoduje" sygnał tak, by mógł on być rozumiany przez urządzenia jakie znajdują się w sieci domowej (LAN).
Router - źródło grafiki: araknisnetworks.comObok modemu, urządzeniem niezbędnym do stworzenia sieci domowej jest router. Router zarządza i kieruje sygnałami oraz łączy urządzenia w sieci lokalnej, dzięki czemu mogą się one komunikować między sobą. To także router umożliwia udostępnienie i rozprowadzenie internetu wewnątrz sieci lokalnej i zabezpiecza ją przed ewentualnymi intruzami.
W miarę możliwości sugerujemy, by sieć LAN bazowała na komunikacji przewodowej ethernet. Doprowadzenie sygnału przewodami do urządzeń AV gwarantuje z reguły najlepsze i najbardziej stabilne połączenie. Im więcej urządzeń w systemie AV chcemy ze sobą połączyć w sieć, tym więcej portów RJ45 (ETH) zostanie zajęte w routerze.
W związku z tym, że co raz więcej urządzeń może komunikować się między sobą i może wymagać podłączenia do sieci, obok routera często spotykanymi komponentami są switche LAN (przełączniki sieciowe). Ich głównym zadaniem jest przekazywanie informacji między połączonymi urządzeniami (w domowych sieciach, najczęściej między routerem a urządzeniem końcowym). Switche mogą być wyposażone w dużą ilość portów RJ45, dzięki czemu mogą zapewnić komunikację wielu urządzeniom wewnątrz jednej sieci. Wśród przełączników wyróżnić można modele zarządzalne i niezarządzalne. Obydwa rodzaje pełnią podstawowe funkcje. W prostych konfiguracjach AV sprawdzą się urządzenia niezarządzalne. W rozbudowanych systemach może pojawić się konieczność konfigurowania bardziej zaawansowanych opcji i wtedy przełącznik zarządzalny może okazać się konieczny.
Współcześnie, bardzo duża ilość produktów elektronicznych posiada opcję łączności bezprzewodowej. Najczęściej do takiej komunikacji używane jest tzw. WiFi, czyli sieć zgodna ze standardem IEEE 802.11. I choć pozostajemy przy sugestii tworzenia sieci LAN przewodowo, to w niektórych sytuacjach komunikacja bezprzewodowa będzie jedynym sensownym sposobem na połączenie. Elementem zapewniającym taką możliwość jest punkt dostępowy (tzw. access point lub AP). Punktów dostępu w danej sieci lokalnej, podobnie jak przełączników sieciowych, może być kilka. Wszystko zależy od skali przedsięwzięcia. AP to urządzenia, które są podłączane do routera. W zależności od sposobu zasilania (Gniazdo 230v lub PoE / Power over Ethernet / prąd poprzez ethernet) połączenie z routerem może być bezpośrednie lub poprzez switch.
Przełączniki sieciowe - źródło grafiki: araknisnetworks.comBudowanie infrastruktury sieciowej można trochę przyrównać do tworzenia systemu audio. I tu i tu można wybierać między elementami "dzielonymi", a urządzeniami zintegrowanymi. I podobnie jak w audio, odseparowanie elementów niesie za sobą pewne korzyści, tak i w przypadku komponentów sieciowych, niezależny router, switche i access point'y, z reguły zapewnią lepszą pracę i pozwolą na większą elastyczność w projektowaniu środowiska sieciowego.
Rodzaj routera i switchów najlepiej dobierać do ruchu, jaki ma panować w sieci (liczby i rodzaju urządzeń). Z kolei rodzaj i ilość punktów dostępowych będą z reguły zależne od rodzaju switcha, ilości obsługiwanych jednocześnie urządzeń oraz wielkości powierzchni, jaką chce się pokryć sygnałem Wi-Fi. Każdy punkt dostępu ma pewien zasięg działania i jest w stanie zapewnić łączność Wi-Fi na pewnym obszarze. Większe przestrzenie będą z reguły wymagać większej ilości punktów dostępowych.
Wykorzystanie niezależnych elementów do zapewnienia łączności sieciowej stosowane będzie z reguły w bardziej zaawansowanych projektach, uwzględniających np. rozbudowane systemy automatyki (tzw. smart home). Najbardziej popularnym rozwiązaniem na rynku konsumenckim są tzw. Routery WiFi, czyli produkty łączące w sobie wszystkie powyższe funkcje (modem, router i access point). Są one z reguły wyposażone w 4 porty RJ45 i potrafią pokryć sygnałem wi-fi powierzchnie kilkudziesięciu mkw. Dzięki temu, w niedużych mieszkaniach, z niewielką ilością komponentów AV, mogą wspólnie z jednym przełącznikiem sieciowym (a nieraz nawet samodzielnie) zapewnić wszystko co potrzeba.
W sytuacjach, gdy to Wi-Fi jest głównym wyborem łączności, zapewnienie odpowiednio mocnego sygnału na całej powierzchni użytkowej jest bardzo istotne. Wszelkiego rodzaju przeszkody (ściany, drzwi, szafki w jakich zamykane są routery, itp.) ograniczają zasięg sieci WiFi i nieraz może się okazać, że nawet na stosunkowo niedużych powierzchniach, router WiFi lub jeden punkt dostępu nie zapewnia pełnego pokrycia. W takiej sytuacji z pomocą mogą przyjść tzw. extendery WiFi (także znane jako reapetery). Są to urządzenia, które montuje się jeszcze w zasięgu generowanego sygnału WiFi, aby mogły z niego skorzystać i stworzyć kolejne swoje pole zasięgu, poszerzając tym samym obszar sieci. W sytuacjach gdy nie ma możliwości umiejscowienia extendera w zasięgu WiFi, można rozważyć urządzenia zwane powerline, które do poszerzenia zasięgu sieci WiFi (a także LAN) wykorzystują instalację elektryczną.
W przypadku większych powierzchni, gdy nie tworzymy środowiska sieciowego od podstaw, rozwiązaniem pozwalającym na pokrycie przestrzeni sygnałem WiFi może być także technologia Mesh. O ile w wyżej opisanych przykładach poszczególne punkty dostępu, czy wzmacniacze WiFi połączone są z routerem (bezpośrednio lub poprzez switch), to w przypadku sieci w technologii mesh, urządzenia rozmawiają ze swoim najbliższym sąsiadem. Oznacza to, że połączenia między sąsiadującymi jednostkami (tzw. węzłami) tworzą swego rodzaju siatkę, w ramach której informacje są "podawane dalej". Mesh należy do dość 'przyjaznych' sposobów pozwalających na pokrycie dużych powierzchni sygnałem WiFi, ale to rozwiązanie, w którym ze względu na zdecentralizowany charakter, poszczególne węzły sieciowe są znacznie mocniej obciążane (pełnią z reguły więcej niż jedną funkcję).
Dobór urządzeń i rozwiązań, jak zwykle będzie zależny od tego, co kto potrzebuje i jak wiele urządzeń ma być podłączona do sieci. Mając omówiony temat urządzeń sieciowych, przejdziemy do następnego rodzaju komponentów peryferyjnych, jakim są biblioteki i odtwarzacze pozwalające korzystać z zawartości.
Odtwarzacze AV
Odtwarzacz Blu-Ray UHD - źródło grafiki: oppodigital.comChyba dość bezpiecznie można stwierdzić, że we współczesnym sposobie konsumowania treści dominuje streaming z serwisów internetowych. Gdy mowa o filmach, jakie oglądać można w domu, pierwsze co przychodzi do głowy, to nazwy poszczególnych platform video. Nie da się ukryć, że jest to prawdopodobnie najwygodniejszy sposób na oglądanie filmów. W drugiej części naszego cyklu podstaw kina domowego pisaliśmy o urządzeniach video, wśród których wymieniliśmy telewizory i lifestylowe projektory. Te produkty często są wyposażane w systemy operacyjne, które pozwalają na dostęp do aplikacji typu VOD (Video on Demand = Video na żądanie, a dokładnie SVOD - czyli Subscription VOD). Osoby, które do oglądania treści wykorzystywać chcą tylko internetowe serwisy video i które zdecydują się na wyświetlacze posiadające dostęp do tych serwisów, oprócz poprawnie funkcjonującej sieci i odpowiedniego systemu audio, nie będą potrzebować raczej niczego więcej. Użytkownicy, którzy decydują się na projektory kinowe, albo inne urządzenia bez zintegrowanych serwisów sieciowych, będą musieli dobrać odtwarzacz AV. Jego rodzaj będzie zależny od potrzeb. Wśród dostępnych 'dedykowanych' odtwarzaczy AV wyróżnić można multimedialne odtwarzacze plików oraz odtwarzacze Blu-Ray UHD. Pierwsze, jak nazwa wskazuje skupiają się na odtwarzaniu różnego rodzaju plików video, drugie to przede wszystkim odtwarzacze z czytnikami optycznymi, pozwalającymi na odczyt płyt Blu-Ray UHD, Blu-Ray oraz DVD (także płyt CD a nieraz też SACD). Współczesne odtwarzacze Blu-Ray mają z reguły także możliwość odtwarzania plików, zarówno poprzez USB jak i tych udostępnionych w sieci lokalnej.
Zarówno odtwarzacze plików jak i odtwarzacze Blu-Ray, oprócz odtwarzania posiadanych materiałów (czy to w formie płyt, czy w formie plików) mogą także (choć nie muszą) pozwalać na korzystanie z internetowych serwisów video. Oznacza to, że zawartości różnego rodzaju platform internetowych (takich jak Disney+, Apple TV+ itp.) mogą być dostępne także na urządzeniach, które nie mają zintegrowanego dostępu do aplikacji VOD. Odtwarzacze AV z dostępem do internetowych platform streamingowych można stosować także w sytuacjach, gdy system operacyjny wyświetlacza, nie do końca nam pasuje lub gdy np wybrane urządzenie nie ma dostępu do konkretnych platform.
Konsola Xbox Series X - źródło grafiki: xbox.comRolę multimedialnych odtwarzaczy AV mogą pełnić także konsole gamingowe, na które można pobrać różnego rodzaju aplikacje video i które dostępne są także w wersjach z wbudowanymi czytnikami optycznymi. Do budowy systemu kina domowego można wykorzystać także komputer (HTPC = Home Theatre PC), który dzięki rozmaitym opcjom konfiguracji może stać się wyjątkowo zaawansowanym odtwarzaczem. Wykorzystywanie konsol i komputerów jako odtwarzaczy AV może być dobrym sposobem na ograniczenie liczby komponentów w systemie kina domowego (szczególnie jeśli docelowo i tak mają się w nim znaleźć), nie mniej z reguły nie jest tak wygodne, jak urządzeń skrojonych z myślą o tym zastosowaniu. Komputery do obsługi najczęściej będą wymagać klawiatur i myszek, które są raczej mniej wygodne niż piloty i w wielu przypadkach potrzebują więcej. Z konsolami jest nieco lepiej, bo ich kontrolery nieco lepiej imitują pilot TV. Jednak zarówno konsole jak i komputery będą pobierać znacznie więcej energii niż dedykowane odtwarzacze i z reguły będą mieć znacznie większe wymogi w zakresie chłodzenia. To może wymóc na użytkownikach zorganizowanie miejsca, gdzie poziom głośności pracy układów chłodzenia nie będzie wpływał na komfort podczas oglądania filmów. Kwestie związane z rozmieszczeniem poszczególnych komponentów systemu AV będziemy poruszać w następnej części naszego cyklu. Ostatnim rodzajem odtwarzaczy, które mogą znaleźć się w systemach kina domowego, są różnego rodzaju tunery telewizyjne (STB - Set Top Box). Osoby chcące posiadać dostęp do tradycyjnych sygnałów telewizyjnych, będą najczęściej potrzebować odpowiednich tunerów (popularnie określanych dekoderami). Rozwijający się system DVB-I oraz kodowanie VVC, mają szansę sprawić, że w przyszłości tunery staną się niepotrzebne i tradycyjna telewizja (tzw. live TV) całkowicie przeniesie się do internetu (IPTV), gdzie prawdopodobnie będzie dostępna w formie aplikacji, podobnie jak dzisiejsze platformy VOD. Mamy nadzieję, że gdy to już nastąpi, będziemy pamiętać o wprowadzeniu poprawek do naszego wpisu, ale póki co idziemy dalej.
Biblioteka
Jak wspominaliśmy, internetowe serwisy video to przede wszystkim wygoda. Jednak jeśli chodzi o jakość, płyty blu-ray oraz pliki wysokiej rozdzielczości, przechowywane na własnych serwerach oferują znacznie lepsze doznania. Średni przesył danych, jaki znajduje się na płytach Blu-Ray UHD oraz w plikach dobrej jakości, to z reguły okolice 50-70Mbps. Szczytowe wartości zdecyodwanie przewyższają 100Mbs. W przypadku serwisów internetowych ilość informacji, przy maksymalnych rozdzielczościach UHD jest z reguły ok 8 razy niższa w zakresie obrazu i ok 12 razy niższa w zakresie dźwięku. Na szczęście współczesne sposoby kodowania są bardzo przyzwoite, a z nowym H.266 mogą stać się jeszcze lepsze, więc także za pośrednictwem platform streamingowych z reguły da się przyjemnie oglądać filmy. Ci, którzy do ulubionych tytułów chcą jednak powracać i chcieliby wycisnąć z nich maksimum możliwości, powinni pomyśleć o stworzeniu własnej biblioteki.
Serwer z dyskami twardymi - źródło grafiki: kaleidescape.comTworzenie takowej wymaga nieco miejsca. W przypadku nośników fizycznych potrzebujemy półek lub szafek, a w przypadku plików, pojemnych dysków twardych. Tak, jak płyty mają swoje miejsca na półkach, tak dyski (dla optymalnej wygody) warto osadzić w urządzeniu, które będzie pełnić rolę serwera. Takim serwerem może być specjalne rozwiązanie AV z własnym ekosystemem i dostępem do treści, komputer z odpowiednim oprogramowaniem, bądź NAS (Network Additional Storage - dodatkowy magazyn sieciowy), czyli swego rodzaju cyfrowa szafka na dyski, podłączona do sieci lokalnej. To ostatnie rozwiązanie oferuje sporą elastyczność i może być skonfigurowane tak, by pełnić rolę tylko lokalnej biblioteki multimedialnej, ale można je także ustawić, by pracowało jako prywatna chmura, do której dostęp będzie możliwy także spoza sieci LAN. W czasach gdy muzyka, zdjęcia i filmy są przechowywane głównie w formie plików, posiadanie cyfrowej biblioteki może być dość wygodne. Domowe magazyny sieciowe mogą być także interesującą pozycją dla osób posiadających duże kolekcje płyt CD i Blu-Ray, gdyż zarówno muzykę jak i filmy można "zripować" (skopiować z płyt na dysk twardy). Kopie przechowywane na dyskach mogą pełnić rolę zapasu bądź np. ze względu na wygodę katalogowania, mogą być wykorzystywane jako główne banki danych dla sieciowych odtwarzaczy AV.
Kontrola
Gdy zdecydowaliśmy się na rodzaj pomieszczenia i urządzeń, jakie chcemy wykorzystywać w systemie kina domowego, czas pomyśleć o tym, jak to wszystko chcemy obsługiwać. Im więcej różnych komponentów w systemie AV, tym więcej pilotów lub aplikacji może być potrzebne do obsługi. I o ile jest pewne grono użytkowników, którym spodoba się wizja posiadania wielu 'gadżetów' do obsługi różnych elementów, to docelowym kierunkiem jest zazwyczaj zapewnienie prostej i intuicyjnej kontroli. Właściwy dobór dostępnych rozwiązań może w znacznym stopniu nie tylko uprościć korzystanie z systemu, ale także skracać czas potrzebny na obsługę.
Wyobraźmy sobie sytuację, w której skompletowaliśmy cały system i do zarządzania potrzeba 4 lub 5 pilotów. Nie jest to może liczba urządzeń, nad którą nie da się zapanować, ale mamy wrażenie, że zdecydowana większość użytkowników będzie preferować obsługę z mniejszą ilością kontrolerów. Na szczęście współczesne rozwiązania umożliwiają różnego rodzaju integracje komponentów i uproszczenie sterowania, także w sytuacjach, gdy w systemie znajdują się produkty różnych marek. Poniżej przedstawiamy rozwiązania kontroli, które można rozważać w systemach AV.
HDMI CEC
HDMI Consumer Electronics Control (CEC) to protokół pozwalający różnym urządzeniom różnych marek komunikować się między sobą. Jak można się domyślać z nazwy, do komunikacji wykorzystywane są gniazda HDMI. Połączenie wykorzystujące technologię CEC pozwala za pomocą pilota jednego z komponentów sterować podstawowymi funkcjami jednostek z nim połączonych. Funkcjonalność ta obejmuje z reguły włączanie/wyłączanie elementów, sterowanie poziomem głośności, opcje typu play/pause, stop itp. Dzięki temu np. włączając amplituner AV, wysłane są informacje do podłączonych do niego po HDMI urządzeń, takich jak odtwarzacz i projektor, aby te także się włączyły. HDMI CEC to obecnie prawdopodobnie najbardziej popularny, "międzymarkowy" język umożliwiający obsługę wielu urządzeń za pomocą jednego pilota. Mimo iż HDMI CEC jest "uniwersalnym językiem", trzeba liczyć się z tym, że nie wszystkie urządzenia zawsze będą się ze sobą dogadywać, a nieraz nawet jeśli urządzenia pracują ze sobą to nie wszystkie funkcje mogą być obsługiwane.
Trigger
źródło grafiki: stormaudio.comKolejnymi gniazdami często spotykanymi w komponentach AV są wejścia i wyjścia wyzwalaczy (tzw. trigger). Są to porty (z reguły o napięciu 12v), które pozwalają na automatyczne włączanie i wyłączanie połączonych ze sobą komponentów. Poza wbudowanymi w różnego rodzaju urządzenia, gniazdami trigger, dostępne są także zewnętrzne moduły wyzwalające, które pracują w środowisku 230V. Można je stosować w przypadku chęci zintegrowania pracy urządzeń, które nie mają odpowiednich portów. W przytoczonym wyżej przykładzie, włączenie amplitunera AV, za pomocą komunikacji CEC włączyło jednocześnie projektor i odtwarzacz. Wykorzystanie wyzwalacza między projektorem i ekranem może dodatkowo np. zautomatyzować rozwijanie i zwijanie ekranu. Tego typu połączenia, odpowiednio skonfigurowane, mogą w pewnym stopniu zautomatyzować korzystanie z systemu AV.
Uniwersalny pilot
Rozwiązaniem pozwalającym na nieco bardziej zaawansowaną kontrolę nad systemem AV są programowalne piloty. Oferują one możliwość przypisywania przyciskom funkcji dla konkretnych urządzeń znajdujących się w systemie. Piloty te mogą także mieć możliwość przypisywania scen do przycisków, a w przypadku pilotów z dotykowymi ekranami tworzenia przycisków z zaprogramowanymi scenami. Dzięki temu, przykładowo, klikając na stworzony przycisk 'kino', pilot może wysłać odpowiednie komendy do poszczególnych urządzeń tak, by np. włączyły się, ustawiły na odpowiednich wejściach, z wybranym poziomem głośności itp. Po odpowiedniej konfiguracji, pilot także będzie wiedział, który komponent w danej scenie odpowiada za które funkcje. Dobierając programowalny pilot warto sprawdzić jakie możliwości komunikacji oferuje i jakie produkty może obsługiwać. Warto także pamiętać o tym, że nie wszystkie komponenty używają do komunikacji np. podczerwieni (IR). Producenci ekranów elektrycznych, częściej integrują np. moduły wykorzystujące komunikację radiową (RF). Niektóre firmy do parowania pilota z jednostką wykorzystują np. łączność bluetooth, a w pewnych komponentach jak np. w końcówkach mocy, z reguły bazuje się na łączności kablowej.
Automatyka
Dotykowy ekran do sterowania systemem automatyki - źródło grafiki: snapav.comRozwiązaniem, różnego rodzaju problemów komunikacyjnych między poszczególnymi komponentami może być automatyka. Systemy automatyki (z reguły określane jako smart home) to najbardziej zaawansowane technologie, zapewniające najlepszą i najpełniejszą kontrolę nie tylko systemu AV, ale także całego środowiska kina domowego. Możliwość kontroli światła (zarówno zewnętrznego - np. przez opuszczenie rolet, jak i wewnętrznego - np. przez przyciemnienie żarówek), ustawiania temperatury i sterowania poszczególnymi elementami systemu kina domowego, pozwala, nawet w przypadku wieloelementowych zestawów, na prostą i sprawną obsługę, w optymalnej atmosferze. Komunikacja we współczesnych rozwiązaniach sterujących, odbywa się z reguły po IP i za pośrednictwem portów szeregowych (RS232), ale w razie potrzeby może być uzupełniona także o sygnały IR (podczerwień). Piloty (względnie aplikacje sterujące) systemów automatyki, po odpowiednim zaprogramowaniu, pozwalają jednym przyciskiem przygotować całe pomieszczenie do seansu. Rolety zostaną zasunięte, światło przygaszone, a wszystkie niezbędne komponenty włączone i odpowiednio ustawione. To maksymalny poziom nie tylko wygody, ale także prostoty obsługi. Użytkownikom pozostaje jedynie wybrać materiał i wcisnąć Play.
Asystenci głosowi
Na koniec wypada wspomnieć o możliwości korzystania z asystentów głosowych. Ta forma kontroli (szczególnie w jęz. polskim), jest jeszcze ciągle dość ograniczona. Nie zmienia to faktu, że sporo urządzeń AV, jest już od pewnego czasu gotowa do współpracy z różnymi 'Alexami'. Obecne tempo rozwoju AI (sztucznej inteligencji) może sprawić, że w stosunkowo niedalekiej przyszłości, sytuacja zmieni się diametralnie i jeśli komuś nie przeszkadza ograniczenie prywatności, jakie się z tym wiąże, to być może już "wkrótce" głosowa obsługa stanie się jedną ze standardowych opcji kontroli. Na chwilę obecną, asystenci głosowi ciągle lepiej sprawdzają się jako uzupełnienie lub dodatkowa opcja w systemie, która np. może być pomocna w wyborze materiałów do oglądania, co potrafi być dość czasochłonne
Przykład salki kinowej - źródło grafiki: monitoraudio.comNa tym zakończymy tą część serii naszego poradnika. Osoby zainteresowane tematami kina domowego, czy automatyki, zapraszamy do kontaktu z partnerem serii - audiovideo.com.pl. W następnej części, omówimy proces projektowania przestrzeni kinowej, gdzie poruszymy zagadnienia dotyczące m.in. planowania, prowadzenia przewodów i rozmieszczania komponentów.
Źródła, sieć, kontrola
źródło grafiki: araknisnetworks.com
Sieć
Pierwszą z nich jest sieć. Stabilna i właściwie zaprojektowana sieć powinna być bazą każdego dobrego systemu AV, szczególnie jeśli użytkownicy chcą korzystać z możliwości streamowania. Internetowe serwisy VOD (Video On Demand - Video na żądanie) dość mocno zmieniły sposób konsumowania treści. I choć do dziś płyta Blu-Ray UHD jest nośnikiem, który w większości przypadków zaoferuje najlepszą jakość, to wygoda platform video zdecydowanie dominuje.
W tym miejscu wyjaśnimy, że powyższe (ogólne) pojęcie sieci obejmuje zarówno sieć WAN (Wide Area Network - czyli sieć zapewniającą dostęp do internetu) jak i LAN (Local Area Network - czyli sieć umożliwiającą połączenie i komunikację urządzeń w domu). Podobnie jak temat akustyki, temat sieci jest dość szeroki i ma więcej niż jeden wątek. O ile jednak braki ustrojów akustycznych, czy materiałów izolacyjnych nadal pozwalają stworzyć przestrzeń kinową, tak brak sieci w wielu przypadkach uniemożliwi właściwe działanie systemów AV. Dlatego stwierdziliśmy, że w przeciwieństwie do akustyki, nie powinniśmy pozostawiać zagadnień sieciowych na później. Nie planujemy jednak zagłębiać się w rodzaje warstw, protokoły, konfiguracje VLAN, technologie MU-MIMO, itp. W końcu mówimy o podstawach
Aby można było korzystać z internetowych serwisów video, urządzenia AV potrzebują dostępu do internetu. Internet, w wielu przypadkach zapewni urządzeniom także dostęp do aktualizacji oprogramowania. Sieć WAN, która pozwala na łączność z internetem jest zazwyczaj zarządzana przez dostawców usług telekomunikacyjnych. Swego rodzaju bramą do niej jest urządzenie zwane modemem. Modem "dekoduje" sygnał tak, by mógł on być rozumiany przez urządzenia jakie znajdują się w sieci domowej (LAN).
Router - źródło grafiki: araknisnetworks.com
W miarę możliwości sugerujemy, by sieć LAN bazowała na komunikacji przewodowej ethernet. Doprowadzenie sygnału przewodami do urządzeń AV gwarantuje z reguły najlepsze i najbardziej stabilne połączenie. Im więcej urządzeń w systemie AV chcemy ze sobą połączyć w sieć, tym więcej portów RJ45 (ETH) zostanie zajęte w routerze.
W związku z tym, że co raz więcej urządzeń może komunikować się między sobą i może wymagać podłączenia do sieci, obok routera często spotykanymi komponentami są switche LAN (przełączniki sieciowe). Ich głównym zadaniem jest przekazywanie informacji między połączonymi urządzeniami (w domowych sieciach, najczęściej między routerem a urządzeniem końcowym). Switche mogą być wyposażone w dużą ilość portów RJ45, dzięki czemu mogą zapewnić komunikację wielu urządzeniom wewnątrz jednej sieci. Wśród przełączników wyróżnić można modele zarządzalne i niezarządzalne. Obydwa rodzaje pełnią podstawowe funkcje. W prostych konfiguracjach AV sprawdzą się urządzenia niezarządzalne. W rozbudowanych systemach może pojawić się konieczność konfigurowania bardziej zaawansowanych opcji i wtedy przełącznik zarządzalny może okazać się konieczny.
Współcześnie, bardzo duża ilość produktów elektronicznych posiada opcję łączności bezprzewodowej. Najczęściej do takiej komunikacji używane jest tzw. WiFi, czyli sieć zgodna ze standardem IEEE 802.11. I choć pozostajemy przy sugestii tworzenia sieci LAN przewodowo, to w niektórych sytuacjach komunikacja bezprzewodowa będzie jedynym sensownym sposobem na połączenie. Elementem zapewniającym taką możliwość jest punkt dostępowy (tzw. access point lub AP). Punktów dostępu w danej sieci lokalnej, podobnie jak przełączników sieciowych, może być kilka. Wszystko zależy od skali przedsięwzięcia. AP to urządzenia, które są podłączane do routera. W zależności od sposobu zasilania (Gniazdo 230v lub PoE / Power over Ethernet / prąd poprzez ethernet) połączenie z routerem może być bezpośrednie lub poprzez switch.
Przełączniki sieciowe - źródło grafiki: araknisnetworks.com
Rodzaj routera i switchów najlepiej dobierać do ruchu, jaki ma panować w sieci (liczby i rodzaju urządzeń). Z kolei rodzaj i ilość punktów dostępowych będą z reguły zależne od rodzaju switcha, ilości obsługiwanych jednocześnie urządzeń oraz wielkości powierzchni, jaką chce się pokryć sygnałem Wi-Fi. Każdy punkt dostępu ma pewien zasięg działania i jest w stanie zapewnić łączność Wi-Fi na pewnym obszarze. Większe przestrzenie będą z reguły wymagać większej ilości punktów dostępowych.
Wykorzystanie niezależnych elementów do zapewnienia łączności sieciowej stosowane będzie z reguły w bardziej zaawansowanych projektach, uwzględniających np. rozbudowane systemy automatyki (tzw. smart home). Najbardziej popularnym rozwiązaniem na rynku konsumenckim są tzw. Routery WiFi, czyli produkty łączące w sobie wszystkie powyższe funkcje (modem, router i access point). Są one z reguły wyposażone w 4 porty RJ45 i potrafią pokryć sygnałem wi-fi powierzchnie kilkudziesięciu mkw. Dzięki temu, w niedużych mieszkaniach, z niewielką ilością komponentów AV, mogą wspólnie z jednym przełącznikiem sieciowym (a nieraz nawet samodzielnie) zapewnić wszystko co potrzeba.
W sytuacjach, gdy to Wi-Fi jest głównym wyborem łączności, zapewnienie odpowiednio mocnego sygnału na całej powierzchni użytkowej jest bardzo istotne. Wszelkiego rodzaju przeszkody (ściany, drzwi, szafki w jakich zamykane są routery, itp.) ograniczają zasięg sieci WiFi i nieraz może się okazać, że nawet na stosunkowo niedużych powierzchniach, router WiFi lub jeden punkt dostępu nie zapewnia pełnego pokrycia. W takiej sytuacji z pomocą mogą przyjść tzw. extendery WiFi (także znane jako reapetery). Są to urządzenia, które montuje się jeszcze w zasięgu generowanego sygnału WiFi, aby mogły z niego skorzystać i stworzyć kolejne swoje pole zasięgu, poszerzając tym samym obszar sieci. W sytuacjach gdy nie ma możliwości umiejscowienia extendera w zasięgu WiFi, można rozważyć urządzenia zwane powerline, które do poszerzenia zasięgu sieci WiFi (a także LAN) wykorzystują instalację elektryczną.
W przypadku większych powierzchni, gdy nie tworzymy środowiska sieciowego od podstaw, rozwiązaniem pozwalającym na pokrycie przestrzeni sygnałem WiFi może być także technologia Mesh. O ile w wyżej opisanych przykładach poszczególne punkty dostępu, czy wzmacniacze WiFi połączone są z routerem (bezpośrednio lub poprzez switch), to w przypadku sieci w technologii mesh, urządzenia rozmawiają ze swoim najbliższym sąsiadem. Oznacza to, że połączenia między sąsiadującymi jednostkami (tzw. węzłami) tworzą swego rodzaju siatkę, w ramach której informacje są "podawane dalej". Mesh należy do dość 'przyjaznych' sposobów pozwalających na pokrycie dużych powierzchni sygnałem WiFi, ale to rozwiązanie, w którym ze względu na zdecentralizowany charakter, poszczególne węzły sieciowe są znacznie mocniej obciążane (pełnią z reguły więcej niż jedną funkcję).
Dobór urządzeń i rozwiązań, jak zwykle będzie zależny od tego, co kto potrzebuje i jak wiele urządzeń ma być podłączona do sieci. Mając omówiony temat urządzeń sieciowych, przejdziemy do następnego rodzaju komponentów peryferyjnych, jakim są biblioteki i odtwarzacze pozwalające korzystać z zawartości.
Odtwarzacze AV
Odtwarzacz Blu-Ray UHD - źródło grafiki: oppodigital.com
Zarówno odtwarzacze plików jak i odtwarzacze Blu-Ray, oprócz odtwarzania posiadanych materiałów (czy to w formie płyt, czy w formie plików) mogą także (choć nie muszą) pozwalać na korzystanie z internetowych serwisów video. Oznacza to, że zawartości różnego rodzaju platform internetowych (takich jak Disney+, Apple TV+ itp.) mogą być dostępne także na urządzeniach, które nie mają zintegrowanego dostępu do aplikacji VOD. Odtwarzacze AV z dostępem do internetowych platform streamingowych można stosować także w sytuacjach, gdy system operacyjny wyświetlacza, nie do końca nam pasuje lub gdy np wybrane urządzenie nie ma dostępu do konkretnych platform.
Konsola Xbox Series X - źródło grafiki: xbox.com
Biblioteka
Jak wspominaliśmy, internetowe serwisy video to przede wszystkim wygoda. Jednak jeśli chodzi o jakość, płyty blu-ray oraz pliki wysokiej rozdzielczości, przechowywane na własnych serwerach oferują znacznie lepsze doznania. Średni przesył danych, jaki znajduje się na płytach Blu-Ray UHD oraz w plikach dobrej jakości, to z reguły okolice 50-70Mbps. Szczytowe wartości zdecyodwanie przewyższają 100Mbs. W przypadku serwisów internetowych ilość informacji, przy maksymalnych rozdzielczościach UHD jest z reguły ok 8 razy niższa w zakresie obrazu i ok 12 razy niższa w zakresie dźwięku. Na szczęście współczesne sposoby kodowania są bardzo przyzwoite, a z nowym H.266 mogą stać się jeszcze lepsze, więc także za pośrednictwem platform streamingowych z reguły da się przyjemnie oglądać filmy. Ci, którzy do ulubionych tytułów chcą jednak powracać i chcieliby wycisnąć z nich maksimum możliwości, powinni pomyśleć o stworzeniu własnej biblioteki.
Serwer z dyskami twardymi - źródło grafiki: kaleidescape.com
Kontrola
Gdy zdecydowaliśmy się na rodzaj pomieszczenia i urządzeń, jakie chcemy wykorzystywać w systemie kina domowego, czas pomyśleć o tym, jak to wszystko chcemy obsługiwać. Im więcej różnych komponentów w systemie AV, tym więcej pilotów lub aplikacji może być potrzebne do obsługi. I o ile jest pewne grono użytkowników, którym spodoba się wizja posiadania wielu 'gadżetów' do obsługi różnych elementów, to docelowym kierunkiem jest zazwyczaj zapewnienie prostej i intuicyjnej kontroli. Właściwy dobór dostępnych rozwiązań może w znacznym stopniu nie tylko uprościć korzystanie z systemu, ale także skracać czas potrzebny na obsługę.
Wyobraźmy sobie sytuację, w której skompletowaliśmy cały system i do zarządzania potrzeba 4 lub 5 pilotów. Nie jest to może liczba urządzeń, nad którą nie da się zapanować, ale mamy wrażenie, że zdecydowana większość użytkowników będzie preferować obsługę z mniejszą ilością kontrolerów. Na szczęście współczesne rozwiązania umożliwiają różnego rodzaju integracje komponentów i uproszczenie sterowania, także w sytuacjach, gdy w systemie znajdują się produkty różnych marek. Poniżej przedstawiamy rozwiązania kontroli, które można rozważać w systemach AV.
HDMI CEC
HDMI Consumer Electronics Control (CEC) to protokół pozwalający różnym urządzeniom różnych marek komunikować się między sobą. Jak można się domyślać z nazwy, do komunikacji wykorzystywane są gniazda HDMI. Połączenie wykorzystujące technologię CEC pozwala za pomocą pilota jednego z komponentów sterować podstawowymi funkcjami jednostek z nim połączonych. Funkcjonalność ta obejmuje z reguły włączanie/wyłączanie elementów, sterowanie poziomem głośności, opcje typu play/pause, stop itp. Dzięki temu np. włączając amplituner AV, wysłane są informacje do podłączonych do niego po HDMI urządzeń, takich jak odtwarzacz i projektor, aby te także się włączyły. HDMI CEC to obecnie prawdopodobnie najbardziej popularny, "międzymarkowy" język umożliwiający obsługę wielu urządzeń za pomocą jednego pilota. Mimo iż HDMI CEC jest "uniwersalnym językiem", trzeba liczyć się z tym, że nie wszystkie urządzenia zawsze będą się ze sobą dogadywać, a nieraz nawet jeśli urządzenia pracują ze sobą to nie wszystkie funkcje mogą być obsługiwane.
Trigger
źródło grafiki: stormaudio.com
Uniwersalny pilot
Rozwiązaniem pozwalającym na nieco bardziej zaawansowaną kontrolę nad systemem AV są programowalne piloty. Oferują one możliwość przypisywania przyciskom funkcji dla konkretnych urządzeń znajdujących się w systemie. Piloty te mogą także mieć możliwość przypisywania scen do przycisków, a w przypadku pilotów z dotykowymi ekranami tworzenia przycisków z zaprogramowanymi scenami. Dzięki temu, przykładowo, klikając na stworzony przycisk 'kino', pilot może wysłać odpowiednie komendy do poszczególnych urządzeń tak, by np. włączyły się, ustawiły na odpowiednich wejściach, z wybranym poziomem głośności itp. Po odpowiedniej konfiguracji, pilot także będzie wiedział, który komponent w danej scenie odpowiada za które funkcje. Dobierając programowalny pilot warto sprawdzić jakie możliwości komunikacji oferuje i jakie produkty może obsługiwać. Warto także pamiętać o tym, że nie wszystkie komponenty używają do komunikacji np. podczerwieni (IR). Producenci ekranów elektrycznych, częściej integrują np. moduły wykorzystujące komunikację radiową (RF). Niektóre firmy do parowania pilota z jednostką wykorzystują np. łączność bluetooth, a w pewnych komponentach jak np. w końcówkach mocy, z reguły bazuje się na łączności kablowej.
Automatyka
Dotykowy ekran do sterowania systemem automatyki - źródło grafiki: snapav.com
Asystenci głosowi
Na koniec wypada wspomnieć o możliwości korzystania z asystentów głosowych. Ta forma kontroli (szczególnie w jęz. polskim), jest jeszcze ciągle dość ograniczona. Nie zmienia to faktu, że sporo urządzeń AV, jest już od pewnego czasu gotowa do współpracy z różnymi 'Alexami'. Obecne tempo rozwoju AI (sztucznej inteligencji) może sprawić, że w stosunkowo niedalekiej przyszłości, sytuacja zmieni się diametralnie i jeśli komuś nie przeszkadza ograniczenie prywatności, jakie się z tym wiąże, to być może już "wkrótce" głosowa obsługa stanie się jedną ze standardowych opcji kontroli. Na chwilę obecną, asystenci głosowi ciągle lepiej sprawdzają się jako uzupełnienie lub dodatkowa opcja w systemie, która np. może być pomocna w wyborze materiałów do oglądania, co potrafi być dość czasochłonne
Przykład salki kinowej - źródło grafiki: monitoraudio.com